ΡΟΤΟΝΤΑ – ΑΓ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣΑΛΛΟΝΙΚΗΣ

 

Το επιβλητικό, πλινθόκτιστο κτίσμα που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Απ. Παύλου και Φιλίππου, άλλαξε πολλές φορές χρήση κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του. Γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως «Ροτόντα», λόγω της κυκλικής του κάτοψης, κτίστηκε πιθανότατα στα χρόνια του αυτοκράτορα Γαλέριου (306-311 μ.Χ.) και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα μνημειώδους αρχιτεκτονικής της Ύστερης Ρωμαϊκής Περιόδου. Η αρχική του χρήση δεν μας είναι γνωστή με βεβαιότητα. Ιστορικοί και αρχαιολόγοι ερίζουν για περισσότερα από 50 χρόνια για το αν πρόκειται για ένα Πάνθεο ή ναό του Διός ή και Μαυσωλείο του ίδιου του αυτοκράτορα Γαλέριου.
Τη χριστιανική ωστόσο ιστορία της Ροτόντας, τη γνωρίζουμε καλύτερα. Το μνημείο, όπως και τόσα άλλα εκείνη την εποχή, μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό στα χρόνια του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α’ ή λίγο αργότερα και αφιερώνεται στον Παντοκράτορα, με την προσωνυμία «Δύναμις» (ή κατά μία άλλη άποψη στους Αγ. Ασώματους). Την ίδια εποχή, ο πελώριος θόλος (διαμέτρου 24 μέτρων), οι καμάρες και τα τόξα των παραθύρων διακοσμήθηκαν με περίτεχνα ψηφιδωτά. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού ήταν εξαιρετικά σύνθετο και μας είναι σε γενικές γραμμές γνωστό. Στην κορυφή του τρούλου υπήρχε ο παντοκράτορας πλαισιωμένος από αγγέλους, ενώ στη χαμηλότερη ζώνη (που σώζεται σε καλύτερη κατάσταση) υπήρχαν σειρές αγίων ιστάμενες μπροστά από ένα επαναλμβανόμενο αρχιτεκτονικό σκηνικό. Ως κεντρικό θέμα εικονιζόταν μάλλον η δεύτερη έλευση του Χριστού.
Κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο αποτέλεσε τη μητρόπολη της πόλης, ενώ το 1591 μετατρέπεται από τους Οθωμανούς σε τζαμί. Εκτός από Ροτόντα, ο ναός είναι γνωστός και ως Άγιος Γεώργιος, λαμβάνοντας την ονομασία αυτή από ένα παρακείμενο παρεκκλήσιο. Το μνημείο σήμερα λειτουργεί ως χώρος εκθέσεων και εκδηλώσεων πολιτιστικού χαρακτήρα.

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ

Αρχικά δεν μας είναι γνωστό το όνομα του ναού. . Πιθανόν να ήταν αφιερωμένος στους Μάρτυρες λόγω του ψηφιδωτού, ή στον Χριστό με το όνομα "Δύναμις του Θεού". Επίσης υποστηρίχθηκε πως ο ναός αρχικά ονομαζόταν των ναός των Ασωμάτων ή των Αρχαγγέλων όνομα το οποίο δόθηκε και στην ευρύτερη συνοικία (γειτονιά των Ασωμάτων) καθώς και στην ανατολική πύλη (πύλη των Ασωμάτων). Η εκκλησία αυτή χρησίμευσε και ως μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης (1525-1591). Το 1591 μετατράπηκε σε τζαμί από το σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή ό τάφος του οποίου σώζεται μέσα στον περίβολο του ναού. Από την εποχή αυτή σώζεται και ο μιναρές. Το σημερινό της όνομα " Άγιος Γεώργιος" το πήρε πολύ αργότερα από ένα ναό που βρίσκεται απέναντι από τη δυτική είσοδο του περιβόλου του ναού. Το όνομα ροτόντα δόθηκε από τους ξένους περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα λόγω του κυκλικού της σχήματος. 

Ψηφιδωτά
Τα ψηφιδωτά του ναού είναι από τα καλύτερα παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά που διατηρούνται. Στο κάτω μέρος του ναού απεικονίζονται φανταστικά κτίρια με αψίδες και ημιθόλια. Υπάρχουν επίσης αετώματα, καμάρες και κίονες με παραπετάσματα ανάμεσά τους καθώς και λυχνάρια ή παγώνια. Μπροστά από τα κτίρια υπάρχουν άγιοι με υψωμένα τα χέρια σε στάση δέησης (orantes) και δίπλα τους υπάρχει σημειωμένη η εόρτιος ημέρα του κάθε αγίου καθώς και η ιδιότητά του. Υπάρχουν κληρικοί άγιοι, στρατιωτικοί, γιατροί, ένας αυλητής, ένας υπηρέτης, κυρίως μάρτυρες. Οι άγιοι είναι έτσι κατανεμημένοι ώστε να υπάρχει εορταζόμενος άγιος κάθε μήνα του χρόνου.
Πιο ψηλά, στον τρούλλο, υπάρχει η παριστάνεται ο Χριστός μέσα σε κύκλο βασταζόμενος από αγγέλους. Ανάμεσα στις 8 καμάρες υπάρχουν ψηφιδωτά με διακοσμητικά θέματα (κλαδιά, άνθη, πτηνά και γεωμετρικά σχήματα). Εκτός από τα ψηφιδωτά, στην κόγχη του ιερού βρίσκεται σε τοιχογραφία η παράσταση της Ανάληψης του Χριστού. Η τοιχογραφία χρονολογείται στον 9ο αιώνα.
Τα χαρακτηριστικά των προσώπων που απεικονίζονται συνδέουν την παράσταση με αυτή του τρούλλου της Αγίας Σοφίας. Ο άμβωνας του ναού βρίσκεται έξω από το ναό στο νότιο προπύλαιο. Ο τύπος του είναι ριπιδιόσχημος.